Bu yazımız Buğday Ekolojik Yaşam Rehberi Kış 2014 sayısında yayımlanmıştır.

Gündelik olarak kullandığımız bitkilerimizi yetiştirerek mutfaklarımızı mini baharat ve şifa bahçesine dönüştürebiliriz. Böylelikle taze ve dalından kopardığımız bitkileri kullanmış olur; ne yediğimizi, ne içtiğimizi bilmenin iç huzurunu yaşayabiliriz.

Mutfak bahçemizi oluşturmak için çeşitli büyüklüklerdeki saksı, toprak ve küçük bahçe aletlerine ve bitkiye zarar vermeden koparabilmemiz için bağ makası ihtiyacımız olacak. Saksıları, saksıda kullanacağınız toprağı da dikeceğimiz bitkinin özelliğine göre seçmenizde fayda var. Genel olarak 15 cm derinliği olan saksı ev için idealdir diyebiliriz. Saksının süzek olması için dip kısmına 2-3 cm kadar küçük çakıl taşları doldurun. Böylelikle suyun iyi süzülmesini sağlamış olursunuz.

 Bu bitkilerimizi yetiştirmek için ev içerisinde en uygun alanlar camla kaplı kapalı balkonlar ve pence önleridir. Dışarıdaki kadar coşkulu büyüyemeseler de ihtiyaç duydukları ışık ve ısıyı almaları nispetinde gelişimleri seyredecektir.

Mutfak bahçenizi oluştururken çocuklarınızın da eşlik etmesini sağlayın. Ektikleri tohumların çimlenip yeşermeleri ve çiçeklenmelerini görmek çocuklara müthiş bir keyif verirken toprakla bağ kurmasına ve ileride doğa ile hemhal olmasına vesile olacaktır.

Mutfakta veya evde bitkileri saksılarda yetiştireceğinizden sulamasına dikkat etmeniz gerekiyor. Çok fazla sulama rutubetlendirip kök çürüklüğüne sebep olabilir. Çok az sulama da bitkiyi kurutur.

Saksıda kökler rahat gelişemeyip iç içe geçmiş bir sarmal oluşturduğundan zaman zaman saksı ve toprak değişimi yapmak ta bitkiye nefes aldırır can verir.

Mutfakta yetiştireceğiniz bitkilerin bazılarını dal,yaprak vb. kısımlarından alacağınız çeliklerle bazılarını da tohumla çoğaltabilirsiniz.

Kapalı alanlarda bitki hastalıklarının daha kolay yayılabildiklerini unutmamalıyız. Eğer bitkiniz hastalandı ise hasta olan bitkiyi -diğer bitkilere yayılmasını önlemek için- ortamdan uzaklaştırmanızı önerebiliriz.

Evde yetiştireceğiniz yeşillik bitkilerinin çiçeklenmesini önlemeniz daha fazla yeşillik toplayabilmeniz için önemli bir husus. Birkaç kez yeşillik toplayabilmek için ara budamalar yapmanız yararlı olmaktadır.

Tohumları saksıya ekecekseniz tohumların toprak yüzeyinde homojen dağılması için toprak yüzeyinin düz bir zemin olacak şekilde düzenlenmesine dikkat etmeniz gerekir. Tohum ekiminden sonra çimlenmeye kadar saksı üzerini gazete vb. ince bir örtü ile kaplamanız çimlenmeyi hızlandıracaktır. Tohumların dağılmasını önlemek için fısfıs yardımı ile sisleme yaparak sulamak gerektiğini unutmayalım.

Mutfakta Yetiştirilebilecek Yenilebilir Bitkiler

MERCANKÖŞK (Origanum majorana)

Hoş kokusu parfüm sıkmış edası uyandırır. Bir başka türü olan Origanum vulgare için Türkçe’de güveyotu adı kayıtlı. Eskiden domates vb. sebze kurutmadan güveylenmeyi önlemek için önce güveyotu suyuna batırılırmış. Bu sebeple güveyotu deniyor.

Tohumundan ve dalından alacağınız çelikten kolayca üretebilirsiniz.

Tohumları çok küçüktür. Mart ayı ortasında saksının hemen yüzeyine tuzluk yardımı ile ekebilirsiniz. Daha sayılabilir tohum ekimi için uçlu kalem yardımı ile de ekmeyi denebilirsiniz.

Mercanköşk tüm baharat bitkileri gibi iştah açıcıdır. Hazmı kolaylaştırıcı etkileri de bulunur. Et yemeklerinizde ve salatalarda hoş kokusu ile iyi bir alternatif olacaktır. Çay olarak içilebilir.

ZENCEFİL (Zingiber officinale)

Humusça zengin, drenajı iyi olan gevşek yapılı topraklarda iyi gelişir. Toprak nötr ve alkali arasında olabilir.

Güneşte veya kısmen gölgelik bir alanda verimli gelişir. Minimum sıcaklık 10 derecedir; 10 derecenin altındaki sıcaklıklarda yetişmesi güçleşir.

Su isteği fazladır. Nem oranının yüksek tutulmasında fayda var.

Rizomlarından kolaylıkla yetiştirilebiliyor. Rizomlar ilkbaharda veya şubat ortalarında dikilir. Bazı marketlerde taze olarak satılan rizomlardan,  kök oluşabilecek tümsek yapı oluşmuş kısımlar 5 cm kesilir, 20 cm derine dikilir. Saksıda dikilecekse rahat rizom gelişimi için saksı çapının en az 40 cm olması gerekir.

Optimum rizom üretimi için 10 aylık bir gelişim dönemine ihtiyaç duyar. En eski sürgünler (2 yıllık sürgünler) yeni filizler oluştuğunda hasat edilebilir.

Ev ortamında yetiştirmeyi düşünüyorsanız güneye bakan kapalı balkonlarınızda kuytu ve nemli bir ortam oluşturmanızda fayda var.

ADAÇAYI (Salvia sp.)

İngilizcede Sage (bilge) ismiyle bilinir. Bilgeliğin bitkisi olarak tanımlanabilir. Adaçayı yaprakları tütsü olarak yakıldığında ortamdaki kötü enerjileri uzaklaştırdığına inanılır. Ülkemizde adaçayı (Salvia) cinsine ait 92 takson doğal olarak yetişiyor. Yaygın olarak kullanılan Salvia fruticosa (Anadolu adaçayı) evlerde kolayca yetiştirilebilir. Baharat olarak dışsatımı yapılır. Ülkemizde baharat olarak kullanımı çok yaygın olmasa da yemeklerde kullanıldığında müthiş bir rayiha verir. Akdeniz mutfaklarında, balık ve et yemeklerinde taze veya kurutulmuş yaprakları yemekleri lezzetlendirir.

Adaçayını tohumdan çimlendirerek veya dal çeliklerinden köklendirerek kolayca çoğaltabiliriz. Evlerde bol güneş alan bir ortamda genişçe bir saksıda büyütebiliriz.

Hastalık sonrasında tonik, boğaz ağrıları, aşırı terleme, gribal enfeksiyonların giderilmesinde kullanılır.

SEMİZOTU (Portulaca oleraca)

 En sık kullandığımız yabani sebze bitkilerimizdendir. Yabani formlularının C vitamininden kaynaklı kendine has tadı yetiştirilen çeşitlerde yoktur. Bu sebeple evde yetiştireceksek yabani semizotu tohumlarını kullanmamızda fayda var. Yaz aylarında hemen her bahçede kendiliğinden çıkan ve mücadele edilen bir bitkidir. Tohum dönemini takip ederek tohumları elde edebiliriz. Tohumları siyah renklidir ve dal üzerinde küçük kapsüller içinde bulunur.

Semizotu taze ve kurutulmuş olarak kullanılabilir. Hem gıda hem de ilaç olarak kullanılabilir.

Çay şeklinde içildiğinde ateş düşürücü, serinletici ve ağrı giderici olarak kullanılabilir. Sebze olarak kartlaşmamış taze dallı yapraklı kısmı kullanılabilir. Çiğ veya haşlanmış olarak değerlendirilebilir.

SİNİRLİOT (Plantago sp.)

Yapraklarındaki belirgin damarlı yapısından dolayı sinirliot ismi verilen ve ülkemizde yaygın olarak yetişen bir bitkidir. Gıda ve şifa kaynağı olarak mutfaklarımızda başköşede bulundurmamızı hak eder.

Geniş yapraklı sinirliot (Plantago major) ve dar yapraklı sinirliot (Plantago lanceolata) türlerini tohumlarından kolayca yetiştirebiliriz.

Taze yapraklarını haşlayarak yemeğini yapabilirsiniz.

Yara iyileştirici, antibakteriyel, çıban olgunlaştırıcı, akciğer ve kan temizleyici etkileri ile şifa kaynağıdır.

Bu özet bilgilerden hareketle mutfaklarınızda Frenk soğanı, kekik, biberiye, fesleğen, kuzukulağı, kişniş, Latin çiçeği, nane gibi türleri de yetiştirebilirsiniz.

Nazım Tanrıkulu

Yorumlar