EVLERİMİZİN BAHÇE VE BALKONLARINDA ŞİFA ÇİÇEKLERİ AÇSIN II

Buğday Ekolojik Yaşam Rehberinde 8. sayısından itibaren yayımlanan, tıbbi papatya (Matricaria recutita) ve züfaotu (Hyssopus officinalis) ile başladığımız “Şifa Çiçekleri Yetiştirelim” başlıklı yazı dizimize bu sayımızda, halk arasında yaygın olarak kullanılan, civanperçemi (Achillea millefolium) ve aslanpençesi (Alchemilla vulgaris) türleriyle devam ediyoruz. Bahsettiğimiz bitkilerin tohumları ve bazılarının fideleri internet yoluyla tedarik edilebilir.

CİVANPERÇEMİ 

Achillea millefolium 

Türkçe’de binbiryaprakotu, ayvadanası, akbaşlı, kandilçiçeği gibi yörelere göre değişen isimlerle de bilinir. Latince cins adı olan Mille (bin) folium (yaprak)  binyaprak anlamına gelmektedir. Çeşitli dillerde Tanrı’nın eliotu, kandurdurucu ot, kesikotu, askerotu, burunkanaması otu gibi isimlerle anılır. İsimleri morfolojik özellikleri ve kullanım bilgilerine atıfta bulunur., Ülkemizde civanperçemine ait 42 tür doğal olarak yayılış göstermektedir. Bu türlerden 22 tür sadece ülkemizde yetişen endemik bitkilerimizdendir. Beyaz, pembe, sarı, krem renkli çiçekler açan türleri bulunur.

Neandertal mezarından çıkan ilaç bitkilerinin arasındadır. Tanrıça Afrodit’in Troya savaşında Paris tarafından, ayak bileğinden yaralanan Aşil’in yarasını civanperçemi ile iyileştirdiği Homeros’ta belirtilmiştir. Latince adını (Achilleus) buradan aldığı düşünülmektedir. Tarih boyunca asker yaralarını iyileştirmek için kullanıldığından “Herba Militaris – Askerotu” adını adlını almıştır. I. Dünya savaşında da Fransız askerlerin yaralarını iyileştiri olarak kullanılmıştır. Kelt uygarlığında akıl okumak ve hava durumunu tahmin etmek için kullanıldığı kayıtlıdır. İngiltere’de geleceği söyleme amaçlı kullanılmaktadır.

Ülkemizde halk arasında, en doğudan, en batıya en çok tanınan ve kullanılan bitkilerimizdendir. Kullanım amaçları etnobotanik açıdan irdelendiğinde yöreler arasında benzerlik göstermektedir. Bazı bölgelerimizde (Kars, Balıkesir) hayvan hastalıklarında da kullanılmaktadır.

Civanperçemi hem çiçeklerinin güzelliği hem de binbir şifası ile mekanlarımızda yer açmamız gereken bitkilerimizdendir. Yetiştirebilmek adına bizi hiç yormayacağını söyleyebiliriz. 8-9 ay gibi uzun bir vejetasyon süresi ile de her daim yanı başımızda duracak vefalı dostlarımızdandır.

Yetiştirme özeti: Yabani ormanında gözlediğimizde çok zorlu şartlarda yetişebildiğini görüyoruz. Çok soğuk, çok kurak, kıraç yerlerde yetiştiğini görüyoruz. Ancak verimli toprağa sahip doğal ortamlarında gelişimin daha güçlü olduğunu ve veriminin de buna oranla yüksek olduğu belirtebiliriz.

Su tutmayan, organik maddece zengin, bol güneş alan bir ortamda iyi gelişir.

Tohum ve köklerinden ayırma yoluyla yetiştirebiliriz. Mart - Nisan ayında doğadan toplayacağınız köklü örneklerle de çoğaltabiliriz.

Tohumlarını internet üzerinden tedarik edebilmek de mümkün artık. Tohumlarıyla çoğaltacağımız zaman öncelikle viyol denilen çimlendirme kaplarında çimlendirmeli biraz geliştikten sonra asıl yerine 40 cm ara ile dikmeliyiz. Eğer saksıya dikeceksek de orta boy bir saksıya dikmeliyiz.

Civanperçemi aynı zamanda organik insektisit (böce öldürücü) olarak kullanılmıştır. Bazı kaynaklarda “bitkilerin doktoru” olarak isimlendirilmiştir.

Şifalı kısmı ve toplama zamanı: Çiçekli gövdesi ve yaprakları tedavide kullanılır. Çiçek açma ve çiçekli iken toplanır. Bitkiden elde edilen mavi renkli uçucu yağı da tedavide kullanılır. Uçucu yağının saf olduğunun göstergesi yağın mavi rengidir.

Şifası: Halk arasında kanama durdurucu ve yara iyileştirici olarak kullanılır. Yaralar için ilk defa,  ülkemizde Adana Anavarza’da yaşamış olan dönemin ünlü hekimi Dioskorides kullanmıştır. Bazı ülkelerde şerbetçiotu yerine bira yapımında kullanıldığı kayıtlıdır. Almanlar “Vücuttaki civanperçemi, kadındaki her şeyi iyileştirir.” Diye tanıtırlar.

Acı özelliği nedeniyle iştah açıcı, spazm çözücü, midevi, hemoroit iyileştirici, kronik ve iltihaplı karaciğer rahatsızlıklarını iyileştirici, kan durdurucu, gaz söktürücü, sivilce giderici, geniş spektrumlu bir antibiyotik, kan durdurucu, adet düzenleyici özellikleri bulunmaktadır.

Uyarı: Aşırı doz baş dönmesi, baş ağrısı yapabilir. Işığa karşı hassasiyet yapabileceğinden kullanımdan birkaç saat sonra gün ışığına çıkılmalıdır.  Hamile ve emzirenlere önerilmez.

ASLANPENÇESİ – Alchemilla sp.

Türkçe’de “aslanayağı, fındıkotu, şahten, şehduran” isimleriyle de bilinir. İngilizce adı “kadın mantosu” anlamına gelmektedir. Latince Alchemilla “simya” anlamındadır. Arapçada “küçük sihirli şey” manasında kullanılmıştır. Yağmurlardan veya gece çiy düşmesinden sonra yapraklarının üzerinde ve kenarlarında biriken damlacıklardan dolayı “şebnemli” adı verilmiştir. Avrupa’lı madenciler, madenleri altına dönüştürme hayallerini gerçekleştirmek için bu damlacıklara umut bağlamışlardır.

Ülkemizde aslanpençesi için  yaprak kenarları tırtıklı ve tırtıksız şeklinde gereksiz bir ayrım yapılmaktadır. İki bitki de ayrı familyalardandır. Morfolojik olarak da hiç birbirine benzememektedir. Burada anlattığımız Alchemilla vulgaris yaprak kenarları tırtıklı diyerek ayrılan aslanpençesidir ve gülgiller (Rosaceae) ailesindendir. Ve Türkçe’de asıl aslanpençesi türü bu türdür. Yaprak kenarları tırtıksız olan ve Türkçe Literatürde kırkbaşotu, aslankulağı ve patlangaç olarak geçen Leontice leontapetalum kadıntuzluğugiller (Berberidaceae) ailesindendir. Ve diğer ayırt edilmek istenen türle hiçbir benzerliği bulunmamaktadır.

Ülkemizde 40 civarı türü doğal olarak yetişmektedir.

Foto: http://namethatplant.wordpress.com/

Yetiştirme özeti: Tohumlarından ve köklerinden ayırma ile çoğaltabiliriz.

Doğal ortamına baktığımızda rutubetli organik maddece zengin, killi, sulak, serin yerlerde iyi yetiştiği görülür.

Buradan hareketle yetiştirmek istediğimizde de bu özellikleri azami ölçüde sağlamalıyız. Kısmen gölgeli (yarı gölge) bir yere dikilmeli ve sık sık nem ihtiyacını karşılayacak kadar sulanmalıdır. Sıcakların fazla olduğu zamanlarda serinleme ihtiyacı hissedeceğinden yapraklarına su ile sisleme yapılmalıdır.

Şifalı kısmı ve toplama zamanı: Çiçekli toprak üstü kısmı kullanılır. Çiçek açma zamanında toplanır.

Şifası: Kanama durdurucu, yara iyileştirici, adet düzensizliği, ishal kesici, selülit giderici, ağrı kesici etkileri için kullanılır.

Uyarı: Hamile, emzirenler; aspirin ve kan sulandırıcı ilaçlar kullananlar kullanmamalıdır.

Kaynakça:

Nazım Tanrıkulu, Tıbbi Bitkileri Doğru Kullanma Rehberi, Hayykitap, İstanbul, 2009

Ulvi Zeybek, Muzaffer Haksel, Türkiye’de ve Dünyada Önemli Tıbbi Bitkiler ve Kullanımları, Zade Sağlık Yayınları, İzmir, 2010

Nazım Tanrıkulu

Tıbbi Bitkiler Uzmanı

Kütahya Belediyesi Hekim Sinan Tıbbi Bitkiler Araştırma Merkezi

www.nazimtanrikulu.com 

Yorumlar