Censiyan koruma altında.. 

Aslında 1985 yılında koruma altına alınan bitki yeterince korunamadığından Kütahya Radar bölgesinde kaybolmaya yüz tutmuştu. Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü Odun Dışı Orman Ürünleri ve ilgili kurumların gayretleri ile doğal yaşam alanında çoğaltılmak üzere tohumlarının ekimi yapılmıştır. 

Bitki sevdalıları olarak gözde bitkilerimiz vardır. Benim de gözde bitkilerimden biri Gentiana lutea. 2008 yılında Aktar Mustafa Demir ağabeyle Ödemiş Bozdağ'da, 1800 rakıma bu bitkiyi görebilmek için nasıl  akşam geç vakitlerde inerken anlamıştım.

Umarım bu çalışma güzel meyveler verir ve ülkemizdeki diğer bölgelerde de koruma yöntemi olarak uygulanır.

Bitki ile ilgili 30-31 Eylül 2008 tarihinde Ödemiş Bozdağ'a yaptığımız geziye ilşkin yazımızı buradan okuyabilirsiniz.

Dünyada ve Türkiye’de nesli tehdit altında olan Censiyan (Gentiana lutea L.) Kütahya’da koruma altında.

Censiyan (Gentiana lutea L.) 87 cins ve yaklaşık 1650 türü olan Censiyangiller (Gentianaceae) familyasının bir türüdür.  

Bu familyadaki Gentiana cinsine ait alt tür sayısı 360 kadardır. Ülkemizde ise 7 cins ve 26 türü bulunmaktadır. Halk arasında küşat, cimtiyen defneyezit, kanteronu kebir, sarı ot, sarı kök ve acı kök olarak bilinmektedir.

Bitkinin cins adı olan Gentiana MÖ. 180-167 yıllarında şimdiki Dalmaçya ve Arnavutluk topraklarında hüküm sürmüş olan İlrya Medeniyetinin Kralı Gentius’dan gelmektedir. Kral Gentius bu bitkinin tedavi edici özellikler taşıdığını bulmuş ve kullanmıştır. Bu sebeple bitki kâşifi olan kralın adı ile anılmıştır. 2200 yıldır insanlık tarafından bilinen bir bitkidir.
 
Çok yıllık bir bitki olan Censiyan 80-150 cm boyunda otsu bir bitkidir. Temmuz-Ağustos aylarında açan çiçekleri sarı renkte olup uzunca bir sap üzerinde ve yaklaşık olarak gövdenin yarısından yukarıda bulunan yaprakların koltuğunda 6-15 tanelik çiçek demetleri oluştururlar. Gövdenin alt kısmındaki yapraklar kısa ve geniş saplı, üstteki yapraklar ise sapsız ve karşılıklı diziliştedir.

Censiyanın bilinen veya Halk arasında kullanılan tıbbi özellikleri;
İştah açıcı ve sindirim kolaylaştırıcı,
Ağrı kesici, bedeni güçlendirici,
Antidepresan,
Kan yapıcı,
Ateş düşürücü,
Hazımsızlık,
Yara iyileştirici gibi etkisi olduğu kabul görmektedir.
Dünyada ve Türkiye’de nesli tehdit altında olan Censiyan (Gentiana lutea L.) bitkisi; ülkemizde dar alanlarda yetişen ve yetişme alanlarında uzun yıllar önce bol miktarda bulunan bir tür idi.
Yapısındaki etken maddeler bitkiye ilaç ve içecek imalatı sanayide geniş kullanım alanı sağlamış, 1980 li yıllarda hatalı ve aşırı toplanması sebebiyle censiyan bitkisi yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştır. Bu olumsuz gelişme 1987-1988 yılları arasında yapılan ve aralarında censiyanın da bulunduğu 388 bitkinin ele alındığı envanter sırasında tespit edilerek; Radar ve Acısu da koruma altına alınmıştır.
Censiyanın Toplanması Ve İhracatı Yasak
  Censiyanın toplanması ve ihracatı yasaklanmış, 1999 yılından itibaren “Censiyanın yerinde korunması, yetiştirilmesi, kimyasal analizleri ve ekonomik önemi” konulu projeli çalışma yürütülmüştür. 2008 yılında İç Anadolu Ormancılık Araştırma Enstitüsü yayınları Teknik bülten No - 292 olarak ara sonuç raporu yayınlanan çalışma devam etmektedir.
Türkiye’de;
Bursa-Uludağ,
Ödemiş-Bozdağ ve
Kütahya Merkez-Radar,
Domaniç-Acısu,Domuzkertiği, Darıtepe ve Üçtepeler mevkilerinde yetişen Censiyan İlimizdeki varlığı itibariyle en iyi durumdaki yerlerdendir.
 
ODÜH Daire Başkanlığı ve İç Anadolu Araştırma Müdürlüğü uzmanlarının (A.Sermin Özer ve Ragıp Akdemir) 02-03 Ekim 2012 tarihlerinde Kütahya merkez Radar mevkiinde Censiyan sahalarında inceleme yapıp izleme – takip noktalarıyla ilgili doneleri almışlardır. Sahadaki mevcut Censiyan varlığının tespitine ilişkin yapılacak envanter çalışmasıyla ilgili değerlendirme ve örnek alan metodu değerlendirmiştir.
 

Ekim Çalışmaları ile Efsane Bitki Censiyan Artık Yok Olmayacak ! 
 
2012 yılı içerisinde olgunlaşan Censiyan tohumları zayıf olan sahalara uzmanların görüşleri doğrultusunda ekimi için toplanmıştır.

Censiyanın Kütahya Radar bölgesindeki doğal yaşam alanında tohum zamanı..

Censiyandan tohum ayırma..

Censiyanın tohumları

Censiyanın tohumları doğal ortamına ekilmeden önce toprakla harmanlanıyor..

Censiyan ekilmeden önce ekilecek aanların hazır hale getirilmesi..

Elde edilen tohumlar Radar mevkiindeki bitki yetiştirme potansiyeli olan sahalara Kasım ayı içerisinde; açık alanlarda 3-5 cm derinliğinde çizgi şeklinde işlenen yerlere ekilerek üstü 1-2 mm. 
Ölü örtü tabakası ile kapatılmıştır. % 95’ e yakın bir alan ise sabin ardıcı ile kaplı olduğu, bu alanlarda ise ardıç dallarının altları çapalarla işlenerek tohum ekilmiş üzeri ölü örtü ile kapatılmıştır. 
Bu sahalarda ardıcın   siperleme yaparak censiyan için elzem olduğu  düşünülmektedir.

Kaynak: Orman Genel Müdürlüğü